Σύμφωνα με την αντίληψη του διαχωρισμού μεταξύ της παθολογικής και φυσιολογικής συμπεριφοράς θα λέγαμε ότι παθολογική είναι η συμπεριφορά ενός ατόμου που  εμποδίζει και δυσκολεύει την ενδοπροσωπική προσαρμογή (αυτοαντίληψη-αυτοεικόνα) και  τη διαπροσωπική   προσαρμογή (προβλήματα στις σχέσεις του με άλλους).

Τα κριτήρια που  μας κάνουν να θεωρούμε  μια άσχημη συμπεριφορά του παιδιού ως δυσλειτουργική σχετίζονται με:

• Τη Συχνότητα
• Την ένταση
• Το  βαθμό απόκλισης από το μέσο φυσιολογικό
• Τη διάρκεια
• Την εμφάνιση συγχρόνως άλλων συμπτωμάτων
• Την αδυναμία αποφυγής  του συμπτώματος
• Την πιθανότητα να έλθει αντιμέτωπο  με το νόμο

Συναισθηματικά προβλήματα: Φόβοι, φοβίες, μελαγχολία.

Μαθησιακές και ειδικές μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσκολίες λόγου, ανάγνωσης, γραφής, δυσλεξία, δυσαριθμησία  αλλά και δυσκολίες που προκύπτουν από χαμηλή νοητική ικανότητα.

Υπερκινητικότητα(ΔΕΠ-Υ): Μεγάλη δυσκολία να είναι κάποιος προσεκτικός, υπάρχουν στοιχεία καταστροφικότητας.

Προβλήματα συμπεριφοράς με φτωχή πρόγνωση: Άλλοτε είναι φανερή η προβληματική συμπεριφορά όπως  επιθετικότητα, βανδαλισμός, λεκτική βία, απειλές, εκφοβισμοί  και άλλοτε συγκαλυμμένη όπως κλοπές, ψέματα, κουτσομπολιά.

Αυτισμός: Σοβαρές ελλείψεις γλωσσικής ικανότητας, επικοινωνίας και  συμπεριφοράς.

Σχιζοφρένεια: ψυχωτική και νοητική ασθένεια με συναισθηματικές δυσλειτουργίες. Εμφανίζεται συνήθως στην εφηβεία.

Σύμφωνα με τη στατιστική ανάλυση του Ερωτηματολογίου Συμπτωμάτων Προβληματικής Συμπεριφοράς  υπάρχουν τέσσερις γενικές κατηγορίες προβλημάτων συμπεριφοράς.

Υπερβολική αναστολή? νευρωτισμός: Συναίσθημα κατωτερότητας, έλλειψη αυτοπεποίθησης,  κοινωνική απομόνωση, επιφυλακτικότητα, υπερευαισθησία, άγχος, νωθρότητα,  αδιαφορία,  αφηρημάδα.

Αντικοινωνική συμπεριφορά: Ανυπακοή, ενόχληση, βιαιότητα, έλλειψη σεβασμού, αρνητισμός,  έλλειψη διάθεσης για συνεργασία, εκζήτηση προσοχής.

Ανεπάρκεια ?ανωριμότητα: Συμπεριφορές  που ταιριάζουν σε παιδιά  μικρότερης ηλικίας.

Ψυχοσωματικό σύνδρομο: Αλλεργία, ναυτία, πονοκέφαλος ζαλάδα.

 

Σχετικά με τα αίτια της  προβληματικής συμπεριφοράς ενός παιδιού η απάντηση δεν είναι απλή. Η δύσκολη συμπεριφορά μπορεί να οφείλεται:

• Στο ίδιο το παιδί (δυσλειτουργίες νευρολογικής, ορμονικής, νοητικής, ψυχολογικής μορφής).
• Στην οικογένεια (κακές οικογενειακές σχέσεις, διαζύγιο, απώλεια γονέα, κακοποίηση, οικονομικές δυσκολίες).
• Στο σχολείο (εχθρότητα, απόρριψη, κακό κλίμα, πίεση, υπερβολικές απαιτήσεις, μεροληπτικότητα).
• Στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και  τα ΜΜΕ (μίμηση αντικοινωνικών συμπεριφορών).

Σύμφωνα με τις νέες επιστημονικές απόψεις οι διαταραχές και τα προβλήματα συμπεριφοράς είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης πολλών εσωτερικών και  εξωτερικών παραγόντων. Η συμπεριφορά  ενός παιδιού θα πρέπει να αξιολογείται   σε σχέση με το σύνολο της προσωπικότητας του καθώς και σε σχέση  με το περιβάλλον μέσα στο οποίο εκδηλώνεται.

Υπάρχουν τρεις σημαντικές έννοιες: οι παράγοντες κινδύνου (είναι οι αρνητικές παράμετροι στη ζωή ενός παιδιού),  οι προστατευτικοί παράγοντες(είναι εσωτερικοί και  εξωτερικοί προστατευτικοί μηχανισμοί) και η ψυχική ανθεκτικότητα (είναι το αποτέλεσμα της θετικής αλληλεπίδρασης εξωτερικών  και εσωτερικών παραγόντων). Όσο περισσότεροι είναι οι παράγοντες κινδύνου τόσο πιο πιθανή είναι η εμφάνιση  κάποιας δυσλειτουργίας. Αν αυξήσουμε τους προστατευτικούς παράγοντες μειώνουμε τις πιθανότητες εκδήλωσης προβληματικής συμπεριφοράς.

Βασικά βήματα που είναι απαραίτητα να γίνονται όταν μας προβληματίζει η συμπεριφορά ενός παιδιού  είναι τα ακόλουθα:

• Παρατήρηση, καταγραφή και αξιολόγηση της προβληματικής συμπεριφοράς.
• Τήρηση ημερολογίου καταγραφής ενοχλητικών συμπεριφορών.
• Επικοινωνία ?Ανταλλαγή  πληροφοριών μεταξύ γονιών και εκπαιδευτικών.
• Κριτική προσέγγιση των πληροφοριών.
• Αποφυγή χαρακτηρισμών ? ετικετοποίησης ? προκαταλήψεων.
• Διερεύνηση των αιτίων της προβληματικής συμπεριφοράς.
• Θετική συναισθηματική προσέγγιση του παιδιού ? επικοινωνία.
• Παραπομπή σε αξιολόγηση  από διεπιστημονική ομάδα και υποστήριξη  από ειδικούς.

Στόχος μας πάντα πρέπει να  είναι η ενίσχυση της  ψυχικής ανθεκτικότητας  του παιδιού με τη μείωση των παραγόντων κινδύνου και  την παράλληλη παροχή προστατευτικών παραγόντων (καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων, τόνωση αυτοεκτίμησης, δημιουργία καλού κλίματος). Ειδικότερα για  το σχολείο στόχος είναι  η  υποστήριξη του παιδιού,  η  ενσωμάτωση του στην τάξη  και η  παραμονή του στο σχολείο.

ΒΙΚΥ ΠΑΥΛΑΤΟΥ, Ψυχολόγος, εκπαιδευτικός, υπεύθυνη αγωγής υγείας Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.